शरद पूर्णिमा (कोजाग्रत पूर्णिमा) हिन्दू धर्ममा विशेष महत्वको दिन हो। यो आश्विन महिनाको शुक्ल पक्षको पूर्णिमाका दिन पर्दछ। यस दिनलाई चन्द्रमा सबैभन्दा तेजिलो र सुन्दर देखिन्छ भन्ने विश्वास गरिन्छ। साथै, यो दिनलाई लक्ष्मी देवीको पूजाका लागि पनि महत्त्वपूर्ण मानिन्छ।

शरद पूर्णिमाका विशेषता:

लक्ष्मी पूजाःयस दिन राति लक्ष्मी देवीको पूजा गरी धन, समृद्धि र सुख-शान्तिको कामना गरिन्छ। विशेषगरी, घरमा दीप बालेर देवी लक्ष्मीलाई स्वागत गरिन्छ।

कोजाग्रत व्रतः

यस दिन रातभर जाग्राम बस्ने परम्परा छ, जसलाई “को जागर्ति?” भन्ने प्रश्नसँग जोडिन्छ, जसको अर्थ “को जागिरहेको छ?” हो। विश्वास गरिन्छ कि जाग्राम बसेर पूजा गरेमा देवी लक्ष्मीले विशेष कृपा गर्दछिन्।

खीर खाने परम्पराः

नेपाल र भारतका विभिन्न भागमा यस दिन विशेषगरी चन्द्रमाको प्रकाशमा खीर बनाएर खाने र चन्द्रमालाई अर्पण गर्ने प्रचलन छ। खीर चन्द्रमाको शीतलता र अमृतको प्रतीक मानिन्छ।

विज्ञान र लोककथासँग सम्बन्धः

चन्द्रमाको प्रकाश यस दिन औषधीय गुणयुक्त मानिन्छ, जसले स्वास्थ्यलाई लाभ पुर्याउँछ भन्ने विश्वास रहेको छ।

धार्मिक र सांस्कृतिक महत्त्व:

यो पर्वले केवल धार्मिक महत्व मात्र नभई परिवारमा आपसी प्रेम, सहयोग र एकता बढाउने उद्देश्य पनि राख्छ। साथै, कृषकहरूले यो दिन नयाँ अन्नको उपहार र देवीलाई धन्यवाद दिने दिनका रूपमा पनि मनाउँछन्।

शरद पूर्णिमा व्रतको महत्त्व

धन र समृद्धिको कामना:यस दिन देवी लक्ष्मीको पूजा गरी धन र समृद्धिको आशीर्वाद मागिन्छ। रातभर जाग्राम बस्ने र भक्ति गर्ने परम्परा छ, जसले गर्दा देवी लक्ष्मीको कृपा प्राप्त हुने विश्वास गरिन्छ। यसलाई कोजाग्रत पूर्णिमा पनि भनिन्छ, जसको अर्थ “को जागिरहेको छ?” भन्ने हो। जो भक्तजन यस रात जाग्राम बस्छन्, उनीहरूलाई देवीले धन र सुख-समृद्धि दिन्छिन् भन्ने विश्वास छ।

चन्द्रमाको प्रकाश र स्वास्थ्य लाभ:धार्मिक विश्वासअनुसार यस रातको चन्द्रमाको प्रकाशमा औषधीय गुण हुन्छ, जसले स्वास्थ्य लाभ पुर्याउँछ। चन्द्रमाको किरणले मन र शरीरलाई शीतलता प्रदान गर्ने र मानसिक तनाव घटाउने भनाइ छ।

खीर अर्पण र प्रसाद:चन्द्रमाको प्रकाशमा खीर बनाइन्छ र चन्द्रमालाई अर्पण गरिन्छ। खीरलाई अमृत तुल्य मानिन्छ र चन्द्रको किरणमा राखेपछि यो विशेष रूपमा लाभदायक ठानिन्छ। भक्तजनहरूले परिवारसँग खीर प्रसादको रूपमा ग्रहण गर्छन्।

धार्मिक र सामाजिक सद्भाव:यो पर्वले केवल व्यक्तिगत आराधना मात्र होइन, समाजमा एकता र प्रेम बढाउने अवसर पनि दिन्छ। परिवार र छरछिमेकमा एकत्रित भएर पूजा र प्रसाद वितरण गरिन्छ, जसले आपसी सम्बन्धमा सुधार ल्याउँछ।

कृषि र नयाँ अन्नको पूजा:शरद पूर्णिमा किसानहरूका लागि पनि महत्वपूर्ण छ, किनभने यो दिन नयाँ अन्नको उपहार देवीलाई अर्पण गरिन्छ। यसले कृषि चक्रसँग पनि सम्बन्धित महत्त्व दर्शाउँछ।

व्रतको विधि

ब्रह्ममुहूर्तमा स्नान गरी शुद्ध वस्त्र लगाएर लक्ष्मी पूजा गरिन्छ।

दियो बालेर देवी लक्ष्मी र भगवान विष्णुको आराधना गरिन्छ।

रातभर जाग्राम बसेर भजन-कीर्तन गर्ने र धार्मिक कथा सुन्ने परम्परा छ।

चन्द्रमालाई खीर अर्पण गरी प्रसादका रूपमा ग्रहण गरिन्छ।

निष्कर्ष

शरद पूर्णिमा व्रतले धार्मिक, सांस्कृतिक र सामाजिक दृष्टिकोणबाट गहिरो महत्त्व बोकेको छ। यस दिनको पूजा र व्रतले भक्तजनहरूमा धैर्य, भक्ति, र समर्पणको भावना जागृत गराउँछ, साथै शान्ति र समृद्धिको प्रतीक मानिन्छ।

यसरी, शरद पूर्णिमा हिन्दू धर्मको धार्मिक पर्व मात्र नभई स्वास्थ्य र सामाजिक जीवनसँग समेत गहिरो सम्बन्ध राख्ने पर्व हो।