अब महत्वपूर्ण ऋषि पञ्चमी पर्व नजिकिदै छ । ऋषि पञ्चमी हिन्दू क्यालेन्डर अनुसार भाद्रपद महिनाको शुक्ल पक्षको पाँचौं चन्द्र दिनमा मनाइन्छ। यो गणेश चतुर्थीको भोलिपल्ट पर्छ। यस वर्ष ऋषि पञ्चमी आइतबार,भाद्र २३ मा परेको छ।

 ऋषि पञ्चमी सामान्यतया गणेश चतुर्थीको एक दिन पछि पर्छ। यो सप्त ऋषि अर्थात् कश्यप, अत्रि, भारद्वाज, विश्वामित्र, गौतम महर्षि, जमदग्नि र वशिष्ठको पूजा हो। केरलामा यो दिनलाई विश्वकर्मा पूजाको रूपमा पनि मनाइन्छ। ऋषि पञ्चमी व्रतमा मुख्यतया समाजको कल्याणमा धेरै योगदान दिने महान ऋषिहरूलाई सम्मान, कृतज्ञता र स्मरण गर्ने मानिसहरू समावेश हुन्छन्।

ऋषि पञ्चमी व्रतको व्रत बस्दा सबैको कल्याण हुने जनविश्वास छ तर यो व्रत विशेषगरी महिलाले मनाउने गर्छन् । ऋषि पञ्चमी पर्व महिलाको पतिप्रति भक्ति, कृतज्ञता, विश्वास र सम्मान व्यक्त गर्ने विधि हो। यस पर्वमा व्रत बस्दा नजानेर गरेको पापको नाश हुन्छ । त्यसोभए, यो पर्व, यसको पछाडिको कथा र यससँग जोडिएको पूजा अनुष्ठान बारे जानौं।

ऋषि पञ्चमीको व्रतको उद्देश्य

हिन्दू परम्परा अनुसार, महिनावारी वा महिनावारी गरिरहेका महिलाहरूलाई धार्मिक गतिविधिहरू गर्न वा घरेलु कामहरू (भान्साको काम लगायत) मा संलग्न हुन निषेध गरिएको छ। जब सम्म तिनीहरू त्यो अवस्थामा छन्। उनीहरूलाई धर्मसँग सम्बन्धित चीजहरू छुन पनि निषेध गरिएको छ। यदि यो आवश्यकता गल्तीले वा अन्य कारणले उल्लङ्घन भएको छ भने, यसले यो नियम उल्लङ्घन गर्ने महिलाहरूमा रजस्वला दोष निम्त्याउँछ। यो दोषबाट छुटकारा पाउन महिलाले ऋषि पञ्चमीको व्रत गर्ने गर्छन् ।

ऋषि पञ्चमीलाई भाइ पञ्चमी पनि भनिन्छ । महेश्वरी समुदायमा आज दिदीबहिनीले दाजुभाइलाई राखी बाँध्ने गर्छन् । यस दिन दिदीबहिनीहरु व्रत बसेर दाजुभाइको दीर्घायुको कामना गर्छन् । पूजा गरेपछि मात्र खाना खान्छन्। भाइदूज अर्को चाड हो जसले दाजुभाइ र दिदीबहिनीबीचको प्रेमको भविष्यवाणी गर्दछ।

ऋषि पञ्चमी पछाडिको कथा

परम्परा अनुसार कुनै समय विदर्भ देशमा एक ब्राह्मण आफ्नी धर्मपत्नीसँग बस्थे । ब्राह्मणका एक छोरा र एक छोरी थिए। उनले आफ्नी छोरीको विवाह एक सभ्य ब्राह्मण पुरुषसँग गरे तर केटीको पतिको असामयिक मृत्यु भयो, जसले केटीलाई विधवाको जीवन बिताउन बाध्य बनायो। उनी आफ्नो बुबाको ठाउँमा फर्किए र त्यहाँ फेरि बस्न थाले। केही दिनपछि बालिकाको शरीरभरि कीराहरू देखा परे । यसले उनको लागि समस्या सिर्जना गर्यो। यसले उनको आमाबाबुलाई चिन्तित बनायो, जो समस्याको समाधान खोज्न ऋषिलाई भेट्न गए।

प्रबुद्ध ऋषिले ब्राह्मणकी छोरीको विगतको जीवनमा हेरे। ऋषिले ब्राह्मण र उनकी पत्नीलाई आफ्नो छोरीले आफ्नो विगतको जन्ममा धार्मिक नियम तोडेको बताए। महिनावारी हुँदा भान्साका भाँडाकुँडा छोइन् । यसरी उनले वर्तमान जन्ममा प्रतिबिम्बित हुने पापलाई निम्तो दिएकी थिइन् । धर्मग्रन्थमा महिनावारी भएको महिलाले धार्मिक वस्तु तथा भान्साको सामानलाई छुनु हुँदैन भनी उल्लेख गरिएको छ । युवतीले ऋषि पञ्चमी व्रत नमानेको कारणले यस्तो परिणाम भोग्नुपरेको ऋषिले बताए ।

ऋषिले ब्राह्मणलाई यो पनि बताउनुभयो कि यदि केटीले पूर्ण श्रद्धा र भक्तिका साथ ऋषि पञ्चमीको व्रत गरे र आफ्नो पापको क्षमा माग्छ भने, उसले आफ्नो विगतका कर्महरू (कर्म) बाट मुक्त हुन्छ र आफ्नो शरीरमा कीराहरू मुक्त हुन्छ। केटीले बुबाले भनेजस्तो गरिन् र किराबाट मुक्त भइन्