चितवन, माडी  जब देशभरका किसान मल नपाएर सरकार र मौसम दुवैलाई दोष दिँदै आक्रोशित भइरहेका हुन्छन्, त्यही बेला चितवनकी एक महिला किसान भने माटो, बीउ र पसिनालाई हाँसोमा बदल्दै आफ्नै तरिकाले कृषिको बाटो बदल्दै छिन्।

बिमला आचार्य दाहाल नाम सानो लाग्न सक्छ, तर कामले उनी ठूली किसान मात्र होइनन् — एउटा विचारको नाम बनेकी छन्।

जहाँ रासायनिक मल सकिएको खबर बन्छ, त्यहाँ उनले हरियो मल छर्छिन् र जहाँ किसानले बजारको अभाव रोइकराई गर्छन्, बिमलाको टोकरी पहिले नै बेचिइसकेको हुन्छ।

 जहाँ बिमलाको फार्म हेर्दा देखिन्छ  — यो कुनै प्रयोगशाला हो, जहाँ खेतीले विज्ञानसँग हात मिलाएको छ। १४ वर्षदेखि उनी परम्परागत रैथाने बीउ, हरियो मल (जस्तै धैँचा), कम्पोस्ट र जैविक विधिको सहायतामा धान, तेलहनदेखि सागसब्जीसम्म उत्पादन गर्दै आएकी छन्।

बिमलाले अरू किसान जस्तो गरेर मात्र खेती गरिनन्। उनले बिक्रीका लागि पनि आफैँ मोर्चा सम्हालिन्। हरेक शनिबार लाजिम्पाटको फार्मर्स मार्केटमा उनी आफ्ना उत्पादन आफैँ बोकेर जान्छिन् — कालो चामल, राम धान, सूर्यमुखीको तेल, र कालो मुसुरो।

कालो चामलको मूल्य? अचम्म नमान्नुहोस् — रु. ७०० किलो। तर बिमला रु. ५५०मै दिन तयार हुन्छिन्। किन? “बिचौलिया हटेपछि उपभोक्ताले पनि सस्तोमा खान पाउँछन्,” उनी भन्छिन्।

उनको खेतमा न त युरिया छ, न त DAP। यहाँ छ त — धैँचा। त्यो हरियो मल जसले खेतलाई मलिलो बनाउँछ र माटोलाई पुनर्जीवित गर्छ। उनी गर्वका साथ भन्छिन्, “बाबुबाजेले यही प्रयोग गर्थे, हामीले भुल्यौं।”

बिमलाको उत्पादनको माग यति छ कि फोनमा अर्डर आउँछ, बजारमै बिक्रि भइसक्छ। उनी भन्छिन्, “गुनासो बजारको होइन, उत्पादनको छ — सकिएर जान्छ!”

बिमला अहिले ‘किसान’ शब्दको पुनर्परिभाषा बनिरहेकी छिन्। उनी देखाउँछिन् — कृषि केवल खेत जोत्नेमात्र होइन, सोच्ने र नेतृत्व गर्ने काम पनि हो।

यो मात्र कथा होइन — चेतावनी पनि हो। यदि हामी अझै पनि माटोभन्दा मल, रैथानेभन्दा हाइब्रिड, र आत्मनिर्भरता भन्दा अनुदानको भर पर्ने हो भने कृषिको जग हल्लिन सक्छ।

तर यदि बिमलाजस्ता किसानहरू प्रशंसा मात्र होइन, प्रणालीगत साथ पाउने हो भने — नेपालमा पुनः सुन फल्न थाल्नेछ।

चितवन, माडी  जब देशभरका किसान मल नपाएर सरकार र मौसम दुवैलाई दोष दिँदै आक्रोशित भइरहेका हुन्छन्, त्यही बेला चितवनकी एक महिला किसान भने माटो, बीउ र पसिनालाई हाँसोमा बदल्दै आफ्नै तरिकाले कृषिको बाटो बदल्दै छिन्।

बिमला आचार्य दाहाल नाम सानो लाग्न सक्छ, तर कामले उनी ठूली किसान मात्र होइनन् — एउटा विचारको नाम बनेकी छन्।

जहाँ रासायनिक मल सकिएको खबर बन्छ, त्यहाँ उनले हरियो मल छर्छिन् र जहाँ किसानले बजारको अभाव रोइकराई गर्छन्, बिमलाको टोकरी पहिले नै बेचिइसकेको हुन्छ।

 जहाँ बिमलाको फार्म हेर्दा देखिन्छ  — यो कुनै प्रयोगशाला हो, जहाँ खेतीले विज्ञानसँग हात मिलाएको छ। १४ वर्षदेखि उनी परम्परागत रैथाने बीउ, हरियो मल (जस्तै धैँचा), कम्पोस्ट र जैविक विधिको सहायतामा धान, तेलहनदेखि सागसब्जीसम्म उत्पादन गर्दै आएकी छन्।

बिमलाले अरू किसान जस्तो गरेर मात्र खेती गरिनन्। उनले बिक्रीका लागि पनि आफैँ मोर्चा सम्हालिन्। हरेक शनिबार लाजिम्पाटको फार्मर्स मार्केटमा उनी आफ्ना उत्पादन आफैँ बोकेर जान्छिन् — कालो चामल, राम धान, सूर्यमुखीको तेल, र कालो मुसुरो।

कालो चामलको मूल्य? अचम्म नमान्नुहोस् — रु. ७०० किलो। तर बिमला रु. ५५०मै दिन तयार हुन्छिन्। किन? “बिचौलिया हटेपछि उपभोक्ताले पनि सस्तोमा खान पाउँछन्,” उनी भन्छिन्।

उनको खेतमा न त युरिया छ, न त DAP। यहाँ छ त — धैँचा। त्यो हरियो मल जसले खेतलाई मलिलो बनाउँछ र माटोलाई पुनर्जीवित गर्छ। उनी गर्वका साथ भन्छिन्, “बाबुबाजेले यही प्रयोग गर्थे, हामीले भुल्यौं।”

बिमलाको उत्पादनको माग यति छ कि फोनमा अर्डर आउँछ, बजारमै बिक्रि भइसक्छ। उनी भन्छिन्, “गुनासो बजारको होइन, उत्पादनको छ — सकिएर जान्छ!”

बिमला अहिले ‘किसान’ शब्दको पुनर्परिभाषा बनिरहेकी छिन्। उनी देखाउँछिन् — कृषि केवल खेत जोत्नेमात्र होइन, सोच्ने र नेतृत्व गर्ने काम पनि हो।

यो मात्र कथा होइन — चेतावनी पनि हो। यदि हामी अझै पनि माटोभन्दा मल, रैथानेभन्दा हाइब्रिड, र आत्मनिर्भरता भन्दा अनुदानको भर पर्ने हो भने कृषिको जग हल्लिन सक्छ।

तर यदि बिमलाजस्ता किसानहरू प्रशंसा मात्र होइन, प्रणालीगत साथ पाउने हो भने — नेपालमा पुनः सुन फल्न थाल्नेछ।